BLOG: De Participatiewet en de verwerking van gezondheidsgegevens door de gemeente

Gemeenten mogen in de uitvoering van de Participatiewet gezondheidsgegevens verwerken als dit noodzakelijk is voor de uitvoering van de publieke taken. Dat is het uitgangspunt van de Handreiking Dossiervorming Participatiewet van de VNG.
Gosse Bijlenga van L2P vertelt hoe je de richtlijnen als gemeente toepast - op een werkbare en menselijke manier.

Voor de uitvoering van de Participatiewet verwerken gemeenten de persoonsgegevens van uitkeringsgerechtigden, en kunnen daarvoor informatie registreren over de gezondheid van de betrokkenen in dossiers. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft na overleg met de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) richtlijnen opgesteld over deze dossiervorming, zodat de verwerking van persoonsgegevens in overeenstemming met de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) verloopt.

De hoofdregel van de Handreiking Dossiervorming Participatiewet is dat de verwerking van gezondheidsgegevens, zoals een medische diagnose, alleen is toegestaan als dit (strikt) noodzakelijk is voor de uitvoering van de gemeentelijke taken. De handreiking geeft diverse voorbeelden van manieren waarop een gemeente het gebruik van medische termen in een dossier voorkomt. Het advies is bijvoorbeeld om in plaats van de diagnose (zoals een chronische slijmbeursontsteking, ADHD of autisme) de praktische belemmeringen en de voorwaarden voor re-integratie te beschrijven.

Complexe vraagstukken in de praktijk

In de praktijk blijkt de toepassing van de handreiking behoorlijk ingewikkeld. Allereerst spreekt de AVG niet over medische gegevens, maar over gegevens over gezondheid. Een arts verwerkt op grond van de Wet inzake de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) medische gegevens, die worden vastgelegd in een medisch dossier. Juridisch gezien is er geen verschil tussen gezondheidsgegevens en medische gegevens Persoonsgegevens over iemands gezondheid (of geestelijke gesteldheid) zijn een van de bijzondere categorieën van persoonsgegevens die volgens artikel 9 van de AVG in beginsel niet mogen worden verwerkt, tenzij er een beroep mogelijk is op een van de uitzonderingen in de wet.

De verwerking van gezondheidsgegevens door gemeenten in het kader van de Participatiewet is volgens de VNG-handreiking alleen toegestaan op grond van de AVG-uitzondering die gaat over de uitvoering van een publieke taak. Een wettelijke verplichting ontbreekt, en aan de wettelijke vereisten voor uitdrukkelijke toestemming door de betrokkenen wordt - vanwege de machtsverhouding tussen de gemeente en de uitkeringsgerechtigde - per definitie niet voldaan. Als gemeente moet je daarom nagaan of de vastlegging van gezondheidsgegevens noodzakelijk is met het oog op de re-integratie(plicht).

Een tweede complexiteit heeft te maken met de interpretatie van het noodzakelijkheidsvereiste. De handreiking adviseert om gegevens over iemands gezondheid uitsluitend vast te leggen als dit noodzakelijk is voor de taken die de gemeente uitvoert rond de Participatiewet. Volgens de handreiking is het verwerken van diagnoses niet noodzakelijk. Maar is dat werkbaar? Je zou als gemeente dan vrijwel elke zin in een dossier moeten toetsen op de vermelding van een ziektebeeld, diagnose, medicatie en behandeling. Dat leidt tot omslachtige zinsconstructies waarin de (on)mogelijkheden van arbeidsparticipatie omzichtig worden geformuleerd.

Menselijke maat

Een groot probleem van de Handreiking Dossiervorming Participatiewet is dus dat de regels en richtlijnen moeilijk toepasbaar zijn. De richtlijn om te rapporteren over de belemmeringen die de betrokkene ervaart en de ondersteuning die daarbij nodig is, betekent dat je als gemeente in een dossier nodeloos om de hete brij draait.

Een vergelijkbare situatie kennen we al langer uit het standpunt van de AP over de verwerking van gezondheidsgegevens door werkgevers. Een werkgever mag volgens de AP een luisterend oor bieden aan een zieke werknemer. Maar het is niet toegestaan om te vragen wat iemand markeert, of om informatie over het ziektebeeld vast te leggen of te delen met collega's.

Achter het praktische probleem gaat een dieperliggend vraagstuk schuil. De strikte interpretatie van het noodzakelijkheidsbeginsel staat op gespannen voet met de menselijke maat. Stel dat je een ernstige aandoening hebt, en je hebt daarover een keukentafelgesprek met de consulent van de gemeente. In het verslag lees je daarover dan niets terug. De consulent noteert namelijk alleen wat de belemmeringen zijn waarmee de werkvloer rekening zou moeten houden en wat de betrokkene aan praktische ondersteuning nodig heeft om te re-integreren.

De ervaring leert dat een betrokkene die een beroep doet op de Participatiewet graag zijn of haar verhaal kwijt wil. Een gemeente toont medemenselijkheid door een verslag te maken dat daaraan recht doet. Bovendien voorkomt een goed verslag dat een inwoner bij een hertoetsing opnieuw een ziektegeschiedenis moet vertellen.

Handreikingen voor de praktijk

Het standpunt van L2P is dat een gemeente bij de uitvoering van de Participatiewet gezondheidsgegevens over de uitkeringsgerechtigde mag vastleggen op een manier die functioneel is én bijdraagt aan de warme relatie met de betrokkene.

Dat betekent in de dagelijkse praktijk dat je alleen informatie over de gezondheid van een uitkeringsgerechtigde in het dossier registreert als dat de uitvoering van de gemeentelijke taken van de Participatiewet ten goede komt. Vraag jezelf steeds af: is de vastlegging van de gezondheidsgegevens echt nodig? Is er een helder alternatief voor een medische term? Is een diagnose of een behandeladvies in neutrale termen samengevat, zonder dat er een interpretatie wordt gegeven?

Het allerbelangrijkste is in onze visie om in het dossier niet alleen to the point over iemands gezondheid te rapporteren, maar vooral ook op een empathische manier. Schrijf alsof de inwoner naast je staat en direct meeleest met wat je vastlegt. Dan voorkom je dat een dossier een kil verslag wordt, en houd je rekening met de wensen en belangen van de betrokkene. Oog voor de menselijke maat - dat is toch precies wat je als gemeente wilt?