Nieuwe inzichten over de balans tussen privacy en de vrijheid van meningsuiting
donderdag 31 oktober 2024
Een recente rechterlijke uitspraak over een online discussieforum geeft nieuwe inzichten in de bijzondere positie van journalistieke activiteiten in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).
Gosse Bijlenga van L2P vertelt wat de rechtszaak ons leert over de balans tussen dataprotectie en de vrijheid van meningsuiting.
Het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heeft onlangs in een uitspraak geoordeeld dat Avrotros terecht het verzoek op inzage van een betrokkene afwees. De betrokkene deed een inzageverzoek bij de omroep nadat hij een sanctie kreeg van het online discussieforum van televisieprogramma Radar vanwege de overtreding van de huisregels. Bij de afwijzing van het inzageverzoek beroept Avrotros zich op de uitzondering die de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) maakt voor gegevensverwerkingen voor journalistieke doeleinden.
De journalistieke exceptie van de AVG
De uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden geeft een nieuw antwoord op de vraag: waarom is het recht op inzage niet van toepassing op de verwerking van persoonsgegevens voor journalistieke doeleinden?
De wetsgeschiedenis geeft slechts een beperkt antwoord op de vraag.
Als uitwerking van artikel 85 van de AVG is in artikel 43 van de Uitvoeringswet Algemene verordening gegevensbescherming (UAVG) opgenomen dat de rechten van betrokkenen niet van toepassing zijn op de verwerking van persoonsgegevens voor uitsluitend journalistieke doeleinden. Overweging 4 van de AVG geeft als reden daarvoor dat het recht op de bescherming van persoonsgegevens niet absoluut is, maar altijd moet worden afgewogen tegen andere grondrechten. Een van die grondrechten is het recht op vrijheid van meningsuiting.
De memorie van toelichting (MvT) bij de UAVG geeft geen nadere uitleg van de reden dat de rechten van betrokkenen niet van toepassing zijn op de verwerking van persoonsgegevens voor journalistieke doeleinden. Ook in de MvT bij de Wet bescherming persoonsgegevens (WBP), waarin de journalistieke uitzondering al is gemaakt, ontbreekt een motivatie.
Moderatie van een online discussieforum als journalistieke activiteit
n de zaak tegen Avrotros stelt het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden dat het online discussieforum van Radar een integraal onderdeel is van de journalistieke activiteiten van de omroep. Dat betekent dat "de verwerking van persoonsgegevens op het forum niet los gezien kan worden van de journalistieke doeleinden die Avrotros dient met het programma Radar en de andere bijkomende producten en de algehele bijdrage die aldus wordt geleverd aan het publieke debat."
Volgens het hof is er dus sprake van journalistieke activiteiten, ook al levert Radar geen inhoudelijke bijdrage aan het forum. Avrotros stelt het platform ter beschikking en modereert de discussie. In combinatie met de andere journalistieke activiteiten speelt het forum daarmee een belangrijke rol in "het bevorderen van een open discussie en de uitwisseling van ideeën met betrekking tot onderwerpen van maatschappelijk belang".
Het Gerechtshof verwijst hierbij naar een uitspraak van het Europese Hof van Justitie (HvJ) waarin het begrip journalistiek is toegelicht. Volgens het HvJ is er bij journalistiek sprake van een bekendmaking van informatie, meningen of ideeën aan het publiek.
Privacy versus vrijheid van meningsuiting op een online forum
Een extra interessant aspect van de uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden over het Radar-forum heeft te maken met de specifieke aandacht voor de balans tussen privacy en de vrijheid van meningsuiting. Het hof plaatst de verwerking van persoonsgegevens in het kader van de handhaving van de huisregels op een online forum expliciet onder de journalistieke exceptie van de AVG. Het hof beoogt daarmee een zogenoemd "chilling effect" te voorkomen, dat ten koste gaat van de vrijheid van meningsuiting. Als het recht op inzage zou gelden voor gegevensverwerkingen van de moderatie, dan bestaat immers het risico dat gebruikers terughoudender worden om een bijdrage te leveren aan het forum (of om een melding te doen aan de redactie).
Uit de MvT bij de AVG en de Wbp is niet direct duidelijk waarom de wetgever een uitzondering heeft gemaakt op de rechten van betrokkenen in het kader van journalistieke activiteiten. Uit de wetsgeschiedenis en de jurisprudentie weten we dat privacy altijd in balans moet worden gebracht met andere grondrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting. De recente uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden geeft nieuwe inzichten in deze balans.